زبان توركي در جهان معاصر

زبان توركي سومين زبان با قاعده وقانونمند دنيا به 29 لهجه ونوع مختلف از كشور چين در شرق آسيا تا منطقه بالكان در قلب اروپا تكلم مي شود كه از اينان 22 لهجه داراي گرامر و ادبيات مستقل مي باشد و بر خلاف زبانهاي هندي اروپايي در بين زبانهاي اين خانواده اختلاف چشمگير وجود ندارد. علت تفرق وگوناگوني زبان توانمند وسرشار توركي حوادث تاريخي، شرايط اقليمي و ويژگيهاي آوايي بوده است هيچ يك از زبانهاي زنده و مرده دنيا به اندازه زبان توركي داراي انوا ع، گونه ها، لهجه ها وشيوه هاي فراوان نيست . زبان توركي به چهار گروه عمده شامل:

1.گروه شمال شرق (آلتاي (

2:گروه جنوب شرق ( گروه آسياي مركزي (

3:گروه شمال غرب ( گروه قبچاق (

4:گروه جنوب غرب ( گروه اغوز (

كه از اين چهار گروه در ايران گروه جنوب شرق شامل توركمنها وازبكها وگروه جنوب غرب اوغوزها شامل توركان آذري .قشقايي و… بيشترين فراواني را دارا هستند.

سابقه حضور توركان درايران پيشينه اي هفت هزار ساله داردكه ليكن به دليل خصوصا سياستهاي تورك ستيزي و عرب ستيزي رايج در عصر ستمشاهي

پهلوي هركتيبه و يا نشانه‌اي ازفرهنگ توركي در آثار باستان شناسي به دست آمده يا معدوم گشته يا به زيرزمين موزه ايران باستان منتقل شده است. ليكن در موارد قابل اشاره موجود فعلي مي توان آثار زير را نام برد:

1-ظرف فلزي سنگين وزن مخروطي شكل كه در سال1333 ش كشف گرديد و اكنون در موزه ايران باستان قرار دارد

2-چند ظرف منقوش با نوشته هاي توركي در طوالش ايران كه در موزه ملي ايران نگهداري مي‌شود

3-كتيبه روستاي رازليق در نزديكي شهر سراب مربوط به دوران اورارتورها

4-آرامگاه شاهزاده ماننايي در جنوب درياچه اروميه مربوط به قرن نهم پيش ازميلاد كه سنگ نوشته توركي روي آن در موزه بريتانيا قرار داردو…

غير از سنگ نوشته هاي باستاني آثار خطي دست نويسي توركي در ايرا ن نيز از قرن سيزدهم ميلادي موجود است كه مشهورترين اثرتاريخي وادبي آن كتاب مشهور ((دده قور قود ))ميباشد كه نسخه اصلي آن نيز در موزه واتيكان نگهداري مي شود .

توركمنها :

طبق سرشماري سال 1375 حدود دو ميليون نفر توركمن در ايران زندگي مي كنند. پراكندگي جمعيتي توركمانهاي ايران غالبا در استانهاي گلستان، مازندران و شمال خراسان مي باشد .همانگونه كه در تقسيم بندي 4 گروه عمده تورك اشاره شد توركمنها در گروه جنوب شرق (گروه آسياي مركزي ) قرار داشته وويژگيهاي زباني متفاوت با ديگر توركان ايران دارند .در زبان توركمني با آنكه توركي از نظر عمومي زباني كوتاه صا ئت مي باشد اين وجه زباني متمايز تر بوده وحروف حلقي در آن نمود بيشتري دارد زندگي توركمنها بر اساس پايبندي به سنتها و ارزشها ي اجتماعي خاص خودشان مي باشد . توركمنها مسلمان و سني مذهب مي باشند.

عمده طوايف توركمن ساكن در ايران شامل: خزرلي، نرزيم، آناولي، ناخورلي، چاوادار، اساري، گوكلان، سالير، ساريق، تيكه، يومود، و توركمان مي باشند.

توركي خراسان:

طبق آثار سر شماري سال 1375 حدود چهار صد هزار نفر تورك بومي در منطقه خراسان ساكن هستند. پراكندگي جمعيتي توركهاي خراسان غالبا در مناطق شمالغربي مشهد، غرب بجنورد، قوچان و نزديكي هاي سبزوار مي باشد.

لهجه توركهاي خراسان را لهجه قوچاني نيز مي نامند .توركي خراساني به نوعي حد واسط توركي آذري و توركمني مي باشد. و در بين توركهاي خراسان توركيب نژادي گوناگون و تفاوتهاي لهجه اي بسيار وجود دارد. توركهاي خراسان به نوعي مشتقي شده از طوايف توركمن، اوزبك،مينگي و مغولي مي باشند. توركي سلجوقي نيز در بين جمعيت بسيار اندكي در خراسان و برخي مناطق كرمان رايج مي باشد لهجه اياز توركي نيزكه تيموري ناميده مي شود در بخشهايي از خراسان و مازندران و گلستان رايج است. در بين توركهاي خراسان هر دو مذهب شيعه و سني رايج مي باشد.

تركي قزاقي:

اين لهجه از زبان توركي در تقسيم بندي توركي جزوگروه شمال شرق(آلتاي) جاي دارد. جمعيت توركان قزاقي در ايران كمتر از پنج هزار نفر بر آورده مي شودكه در چند روستاي نزديك گرگان پراكندگي دارند.

توركي خلج:

اين لهجه از زبان توركي كه منحصر به كشور ايران مي باشد توجه دانشمندان تورك شناش جهان را به خود جلب كرده است. طبق بر آوردي كه در سال 2000 ميلادي صورت گرفته حدود 50 هزار نفر تورك خلج در شمالشرق شهر اراك در استان مركزي و نيز پراكندگي اندكي در برخي مناطق استان قم دارند.

توركي خلجي شباهت بسيار به توركي آزربايجاني دارد ليكن كلمات توركي باستان بصورت انحصاري در اين لهجه بوفور يافت مي شود و در حقيقت اين لهجه از توركي را تبديل به پلي براي محققان توركي باستان براي نيل به توركي مادر كرده است. طبق نظريه نوع بندي بر اساس شيوه مكتوب، توركي به سه دوره تقسيم مي شود:

·          توركي باستان: شامل زبان گوي تورك،اويغوري وقرقيزي باستان

·          توركي ميانه داراي سه شاخه زير:

الف- دوره تثبيت زبان ادبي توركي اويغوري و پيرايش متون مانوي و بودائي

ب- دوره زبان ادبي توركي چاغاتاي

پ- دوره زبان ادبي توركي اوغوزي و قبچاقي

·         توركي نوين، شامل همه زبان هاي توركي معاصر .

در حقيقت دانشمندان تورك شناس قبل از معطوف شدن به وجود لهجه توركي خلجي در ايران ناچار بودند براي تحقيق در دوره هاي توركي باستان و ميانه به كتب مكتوب و سنگ نوشته ها و اسناد تاريخي استناد نمايند ولي لهجه توركي خلجي به عنوان شاهدي زنده در مقابل دانشمندان قرار گرفت.

البته توركي باستان يك زبان مرده همانند زبان اوستايي نيست زيرا كه توركي معاصر ادامه منطقي همان شيوه است. در حاليكه اكثر زبانهاي مرده مثل اوستايي نه از زبان ديگر ريشه گرفته آند و نه در زبان ديگري اداوه يافته‌اند.

توركان قشقايي:

طبق سر شماري سال 1375 ، حدود يك و نيم ميليون نفر تورك قشقايي در ايران ساكن هستند. توركان قشقايي غالبا در جنوبغربي ايران استان فارس ، جنوب استان كهكلويه و بويراحمد و خصوصاً شهرهاي شيراز گچساران و فيروز آباد زندگي مي كنند. توركي قشقايي كاملاشبيه توركي آزربايجاني مي باشد و از اين رو برخي از توركشناسان قشقائيها را جزو توركان آزربايجاني تقسيم بندي مي كنند. و توركي قشقايي توركي آزربايجاني نيز ناميده مي شود.

توركي آزربايجاني:

طبق آمار سال 1375 حدود 25 ميليون نفر تورك آزربايجاني در كشور ايران زندگي مي كنند. ايران اولين كشور از نظر توركهاي آزربايجاني مي باشد و غير از ايران تورك‌هاي آزربايجاني در كشور هاي گرجستان،جمهوري آذربايجان(هفت ميليون نفر)توركيه(حدود ششصد هزار نفر) عراق(به دليل سياستهاي تبعيض نژادي آمار دقيق توركهاي آزربايجاني عراق معلوم نيست ولي حدود يك ميليون تورك آزربايجاني در مناطق كركوك و اربيل) سوريه ( حدود سي هزار نفر) و نيز تخمين زده مي‌شودحدود سه ميليون تورك آزربايجاني مهاجر در كشورهاي ديگر جهان از جمله كانادا، آمريكا،سوئد،استرالياو... زندگي مي كنند.

در ايران از شهر قزوين به سمت شمالغرب كشور كه حركت مي كنيم زبان توركي آزربايجاني، زبان رايج و مرسوم مردم مي باشد كه خود زبانشان را توركي مي‌نامند

و به اشتباه لهجه توركي آزربايجاني گاه زبان آذري نيز ناميده مي شود.توركي آزربايجاني در استانهاي آذربايجان شرقي و غربي، اردبيل، زنجان، قزوين و همدان بصورت عام و در برخي مناطق استانهاي كردستان،گيلان،تهران،و مركزي رواج دارد.

توركي آزربايجاني به نوبه خود در شهرها و طوايف مختلف گرامر و لهجه خاصي دارا است . عمده زير شاخه هاي لهجه توركي آ ذري در ايران بر اساس.

قومي عبارتند از: تبريزي ،كاراپاپاخ ،افشاري ، شاهسون ، مقدم ،بهارلو ، نفر ،كاراگوزلو ، پيشگچي ، بايات ،قاجار و قره داغي. زبان ادبي توركي آزربايجاني در بين توركهاي آزربايجاني ايران برگرفته از لهجه تبريز كه زيباترين و ملايمترين گويش را دارا مي باشد.

همانگونه كه اشاره شد توركي آزربايجاني جزو گروه جنوب غرب يعني گروه اوغوز مي باشد

كه اين نوع توركي با لهجه هاي مختلف خود از منطقه غرب درياچه خزر شروع و تا شبه جزيره بالكان در اروپا گسترده است. به همين خاطر يك تورك تبريزي خيلي راحت و بدون مشكل مي تواند با يك تورك زبان ساكن شهرموستار در كشور بوسني و هرز گوين به زبان مادري خودهم صحبت شود در حاليكه همين فرد با يك توركمن مثلا از شهر گنبد كاووس در رساندن و فهم كلام به زيان مادري دچار مشكل خواهد شد.

در منطقه آذربايجان غير از توركي زبانهاي كردي،آشوري،ارمني و گيلكي نيز رايج هستند كه هيچ قرابتي با توركي نداشته و متعلق به زبانهاي هندي اروپايي مي باشند. همچنين جمعيت اندكي نيز تات زبان در مناطقي از قزوين و سه ـ چهار روستاي كم جمعيت آذربايجان شرقي زندگي مي كنند كه بر خلاف تصور اين زبان هم هيچ تعلقي به زبان توركي ندارد و احتمالا تاتي زباني وابسته به گروه زبانهاي باستاني فارسي باشد كه آن هم در حال فراموشي و نابودي مي باشد.

غير از ويژگيهاي زباني از وجه تمايزات توركان آزربايجاني با ساير توركها شيعه بودن توركهاي آزربايجاني مي‌باشد.

در بين اقوام تورك ايران، توركي آزربايجاني از غناي بالاتري در زمينه هاي فرهنگ ، ادبيات، موسيقي و تاريخ بر خوردار است.

سرزمين اصلي توركان آسياي مركزي بود و طوائف و قبايلي از توركان مهاجرت كرده و تمدنهاي اوليه نظيرسومريان و هيتيت ها را بنيان نهادند.

1800 سال پيش از ميلاد امپراطوري هيتي در بين النهرين ، آناتولي،آذربايجان تاسيس شد. البته حدود 3000 سال پيش از ميلاد مسيح،نخستين آ ثار ادبيات توركي در شهر سومري«اوروق» ايجاد شده است.

نخستين نگارندگان آثار مكتوب توركي باني‌هائي نوك تراشيده بر روي الواح گلي پخته مي نگاشتند. در سده بيستم پيش از ميلاد ، اكديان فرهنگ سومري را اخذ و با جهان بيني فلسفي خاص آنرا جاودان ساختند.

در همين روزگار در غرب درياي خزر توركان آسي يا آذي توانستند بر اقوام و قبايل ديگر چيره شده و بدنه حكومتي منسجمي با نام آذر تشكيل دهند.

كلمه «آذر » از دو هجا تشكيل شده است. هجاي نخست، نام قبيله و هجاي دوم يعني«ار» معناي مرد ، جوانمرد و والا مي دهد كه مي توان در فارسي ((آذي مرد)) ترجمه كرد.

اجداد و نياكان توركان آزربايجاني ،اين نام را بر روي كوه و رود و پهنه و گستره تحت حكومت خود دادند و رودي كه در قلب سر زمين‌شان جاري بود را « ار آذ» ناميدند كه اين نام هم اكنون نيز باقيست و در فارسي به آن رود «ارس» گفته مي شود و سر زمينشان را آذربايجان نام نهادند.

توركي آزربايجاني زبان كوتاه صائت التصاقي موزون و داراي قوانين آوايي موزيكال ذاتي است. تركي آزربايجاني مثل زبان توركي داراي 9 حرف صدادار بوده و حركه‌ها به دو نوع ثقيل و خفيف تقسيم مي شوند و اين ناشي از ويژگي«قانون هما هنگي آوايي»در آن است اين زبان را هميشه در ايران «توركي»ناميده اند و در متون كلاسيك اسلامي نوشته شده به فارسي يا عربي و توركي نظير:ديوان لغات التورك،الادراك للسان الاتراك،صوره الارض،المسالك و الممالك، مروج الذهب،حدود العالم،نزهه القلوب،نامه دانشوران و غيره گاه آن را آذريه، آذريد،آذي،آسي،آزي و آذري نيز ناميده اند.

ميراث ادبي توركي در ايران مديون مردم آذربايجان مي باشد كه توانستند ارزشمندترين متون فرهنگي بشريت را پديد آورند.

به برخي از اين آ ثار ارزشمند كه جزو ميراث مانا و ادبي ادب توركي ايراني محسوب مي شوند مي توان به كوتاهي چنين اشاره كرد.

1-قوتادغوبيليغ:يا((سعادت نامه)) كه از سوي ((يوسف اولو خاص حاجب)) در سال 448 ه.ق در 6645بيت به نظم در آمده است. اين مثنوي در بحر متقارب مثمن مقصور و به توركي سره سروده شده است و در سر تا سر آن فقط 85 لغت عربي با مفاهيم ديني و عرفاني به كار رفته است. اين اثر سر مشق تاليف بسياري از ((شاه نامه‌ها))،((پند نامه))ها و((سياست نامه)) هاي توركي و فارسي بوده است از اين اثر تاكون سه نسخه خطي به دست آمده كه كهنترين آن مربوط به سال 818 م است.

2-كتاب دده قور قود: داراي دوازده حماسه منظوم منثور كه نسخه خطي به دست آمده از آن، در سال446 ه.ق استنساخ شده است. جنگهاي توصيف شده در ((كتاب دده قور قود)) خير خواهانه و براي گسترش فضيلت و تقواست هم از اين روي است كه اين جنگها را ((حماسه))مي ناميم. در اين كتاب از برخورد انسان با موجودات ماورائي و نقش و عظمت جايگاه زن در بين اقوام تورك و از عشق پاك مثالهاي حيرت‌انگيزي مي‌توان يافت كه الهام بخش نويسندگان بزرگي چون هومر براي خلق((اوديسه)) و ... بوده است.

از نكات جالب توجه اينكه بين توركي آزربايجاني با توركي كشور توركيه تا قبل از قرن پانزدهم ميلادي تفاوت چنداني محسوس نيست و پس از آن با فتح شهر استانبول توركي در غرب توركيه شامل تغييرات و ملايمت گرديده و لهجه توركي استانبولي را از توركي آزربايجاني متمايز مي سازد.

در توركي آزربايجاني توركان ايران كلمات فارسي و عربي رسوخ بيشتري داشته و برخي قواعد زباني را تحت تاثير خود قرار داده است چنانچه هر چه به مناطق فارس نشين نزديك مي شويم ابن امر نمود بيشتري مي يابد.

نتيجه گيري:

ايران كشوري چند قوميتي و چند زبانه مي باشد. شايد زبان بيشتر از آن كه منعكس كننده فرا گردهاي فرهنگي باشد در واقع قالب دهنده اين فراگرد است.

ادوارد سايپر يكي از نخستين زبانشناساني بود كه استدلال مي كند.

نظر ما درباره واقعيت، نسخه خلاصه شده‌اي از جهان است كه زبان آنرا ويرايش كرده است.جهان واقعي تا حد زيادي بر پايه عادتهاي هر گروهي نا آگاهانه بنا شده است . هر زباني يك فرهنگ خاص را منعكس و تقويت مي كند و حتي مي توان گفت كه آن فرهنگ را قالب ريزي مي كند. اگر زبان يك قومي جايش را به زبان يك قوم ديگر دهد ،فرهنگ آن قوم نيز جايش را به فرهنگ قوم ديگر ميدهد.

پس زبان چيزي بيشتر از صرف نماد فرهنگ يك گروه است. زبان هويت گروهي را تقويت مي كند و شيوه هاي انديشيدن و رفتار ويژه يك گروه را تحكيم ميكند.

تكثر قومي و زباني با راهبري صحيح مي تواند مايه اعتلا و پيشرفت كشور ايران را فراهم سازد و جزو افتخارات ارزشمند كشور اسلامي ما را به عنوان نمونه در جهان فراهم سازد.

در يك جامعه چند قوميتي كه توسط اصول برابر هدايت مي شود، گروههاي قومي تبديل به گروههاي ذينفع مي شوند كه نسبت به يك نظام سياسي و اجتماعي مشتورك و واحد وفادار بوده و فعالانه در آن مشاركت مي جويند.

فهرست منابع و ماخذ:

1- سيري در تاريخ زبان و لهجه هاي توركي نوشته دكتر جواد هيئت 1368 نشر نو

2-انسان شناسي فرهنگي. نويسندگان بيتس،دانيل و فرد پلدگ،ترجمه محسن ثلاني،1382 انتشارات علمي چاپ دوم

3-مجله مطالعات راهبردي. مقاله سياست قومي، نوشته مارتين مارجر.

4-يادمانهاي توركي باستان. نوشته دكتر حسين محمد زاده صديق.1380 نشر تاريخي

5-تاريخ مردم اورارتو و كشف چند سنگ بنشه به خط اورارتو در آذربايجان نوشته جواد مشكور.1345 تهران. انجمن آثار ملي.

6- زبانهاي مهم جهان. نوشته ميشل مالرب ترجمه عفت ملا نظر.1382 شركت انتشارات علمي و فرهنگي تهران

7-ماهيت زبان. نوشته علي حسين زاده ( داشقين).انتشارات اختر تبريز 1380

8- سايت اينترنتي

نظرات شما عزیزان:

ساعت9:32---25 خرداد 1392

senin yazilarinnan bildim ki turkman san turkman kardesim en guzel yazirsan gun'o gun olsun ki turkistan topraginda ve bairaginin altinda gorusuruz.allahin yardimjisinan salam.cox mamnon.tesekkor ediram........ man butun turkler dan yaziram .turk.turkmen. azerbaycanli

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: